Depresja sezonowa – więcej niż jesienna chandra

Zimą wiele osób odczuwa spadek nastroju, senność i spadek energii – co potocznie nazywamy „zimowym bluesem”. Jednak gdy objawy nasilają się i utrzymują co roku przez minimum 2 tygodnie, mówimy już o sezonowym zaburzeniu afektywnym, znanym skrótowo jako SAD (ang. Seasonal Affective Disorder). Badania sugerują, że w Polsce blisko 1 mln osób doświadcza SAD, a w strefie umiarkowanej choroba dotyka ok. 4 % populacji, a w krajach północnych – nawet do 10 % .

Co to właściwie jest SAD?

• Definicja: SAD to cykliczne zaburzenie nastroju, którego epizody pojawiają się najczęściej jesienią lub zimą, a ustępują wraz z nadejściem wiosny i lata.
• Kryteria diagnostyczne: Obecność objawów przez przynajmniej 2 tygodnie, co roku, przez kolejne 2 sezony, z powtarzalnymi nawrotami.

Kto jest najbardziej narażony?

• Kobiety: dotknięte są nawet 4 razy częściej niż mężczyźni .

• Młode osoby: typowy wiek to 20–30 lat; pierwsze epizody mogą pojawić się również później, ale rzadko już po 55. roku życia.
• Lokalizacja geograficzna: większe rozpowszechnienie w północnych regionach Europy czy USA.Ponadto, osoby z predyspozycjami genetycznymi, zaburzeniami rytmu dobowego, niską odpornością psychiczną, a także te z niedoborem witaminy D są bardziej narażone.

Przyczyny – co wywołuje SAD?

1. Niedobór światła słonecznego:

• krótsze dni → mniej światła dochodzącego do siatkówki → zaburzenia rytmu dobowego (produkowanej przez melatoninę i serotoninę).

2. Zaburzenia neurohormonalne:

• Melatonina – przy nadmiarze powstaje senność i obniżenie energii
• Serotonina – jej niedobór wpływa na nastrój, apetyt i sen

3. Braki witaminy D:

• jej niski poziom zimą pogarsza funkcję neuroprzekaźników i nastrój

4. Genetyka i temperament:

• skłonność do lęków i obniżonego nastroju sprzyja rozwojowi choroby

Objawy – jak odróżnić SAD od „jesiennej chandry”?

Objawy SAD przypominają klasyczną depresję, ale mają charakterystyczne cechy sezonowe:

• Przewlekły smutek, apatia, utrata zainteresowań.

• Zmęczenie, senność (często nadmierna)
• Zaburzenia snu – często nadmierna senność, ale czasem bezsenność.
• Zwiększony apetyt, szczególnie na węglowodany → przyrost masy ciała.
• Trudności w koncentracji, decyzjach, spowolnienie myślenia.
• Uczucie bezsensu, niska samoocena, pesymizm, czasem myśli samobójcze.

Wczesne objawy często obejmują głównie zmęczenie i brak energii – smutek pojawia się dopiero później.

Jak wygląda diagnoza?

Rozpoznanie SAD opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie:

• Historia objawów – powtarzalność każdego roku, długość trwania (co najmniej 2 tygodnie) i nasilenie w okresie zimowym.
• Wykluczenie innych przyczyn – takich jak zaburzenia tarczycy, niedobory witamin, choroby neurologiczne.

Leczenie – co pomaga?

Leczenie depresji sezonowej obejmuje kilka metod. Najskuteczniejsza jest fototerapia, czyli naświetlanie lampą o natężeniu 10 000 lx przez 20–30 minut rano, które synchronizuje rytm dobowy i zmniejsza produkcję melatoniny. Przy nasilonych objawach stosuje się leki z grupy SSRI, poprawiające nastrój i równowagę neuroprzekaźników. Ważną rolę odgrywa także psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga zmieniać negatywne schematy myślowe i zwiększać aktywność. Wsparciem są zmiany stylu życia: regularny ruch na świeżym powietrzu, suplementacja witaminy D oraz dbanie o higienę snu. Te metody łączy się i dostosowuje indywidualnie do pacjenta.

Jak długo trwa epizod SAD?

• U większości osób objawy pojawiają się między październikiem a listopadem, a ustępują w marcu–kwietniu.
• Epizod trwa zwykle kilka tygodni do kilku miesięcy, a leczenie zaczyna przynosić poprawę już po kilku sesjach terapii światłem lub kilku tygodniach farmakoterapii.

Powikłania i profilaktyka

Bez leczenia depresja sezonowa może nasilać objawy, prowadzić do myśli samobójczych i pogorszenia funkcjonowania. Profilaktyka obejmuje wczesne rozpoczęcie fototerapii (np. we wrześniu), regularną aktywność fizyczną na świeżym powietrzu, suplementację witaminy D, psychoterapię uczącą radzenia sobie z objawami oraz monitorowanie nastroju za pomocą dziennika lub aplikacji.

Podsumowanie

Depresja sezonowa (SAD) to realne i wymagające leczenia zaburzenie, które co roku dotyka setek tysięcy osób. Choć bywa przeliczana na symptom „jesiennej chandry”, objawy są głębokie: trwały smutek, senność, zaburzenia apetytu, problemy z koncentracją. Klucz do sukcesu to wczesna diagnoza, silne wsparcie – terapeutyczne, farmakologiczne i stylu życia – oraz uważność na własny rytm i nastroje. Dzięki temu można nie tylko zminimalizować objawy, ale również zapobiec nawrotom i odzyskać równowagę niezależnie od pogody.

Psycholodzy pracujący z dorosłymi w Gliwicach

Bibliografia:

• Lam, R. W., & Levitan, R. D. (2011). Pathophysiology of seasonal affective disorder: A review. Neuropsychopharmacology, (Seasonal Affective Disorder Supplement), S44–S54.
• O‑lekach.pl. (2024, 3 stycznia). Jesienne przygnębienie czy początki depresji? https://o-lekach.pl/jesienne-przygnebienie-czy-poczatki-depresji
• Bernarda Bereza, (2009). Depresja sezonowa – wybrane aspekty diagnostyczne i terapeutyczne. Katedra Psychologii Klinicznej, Instytut Psychologii KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II